Μνημοσύνου ο καιρός

Ψυχοσάββατο στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλλιθέας,
ιερουργούντος του Εφημερίου π. Δημητρίου Τσαρκατζόγλου

Σήμερα είναι το μεγάλο Ψυχοσάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής. Ψυχοσάββατο θεωρείται κυρίως το Σάββατο πριν την Κυριακή της Αποκρέω και το Σάββατο πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής. Τις ημέρες αυτές τελούνται επίσημα μνημόσυνα της Εκκλησίας υπέρ των κεκοιμημένων. Τα Μνημόσυνα αυτά έχουν θεσμικό χαρακτήρα στην λειτουργική ζωή ης Εκκλησίας. Καθιερώθησαν ως γενικά μνημόσυνα υπέρ των κεκοιμημένων αδελφών μας, όσοι ενδεχομένως δεν έχουν κάποιον συγγενή που να ενδιαφερθεί γι' αυτούς, αλλά και γενικά υπέρ όλων των ευσεβώς κοιμηθέντων επ' ελπίδι ανστάσεως αιωνίου. Τα Μνημόσυνα, όπως μάς λένε οι άγιοι Πατέρες, συνδυάζονται αναπόσπαστα με την Θεία Λειτουργία και πρέπει να τελούνται σε συνδυασμό με αυτήν.

Τα Ψυχοσάββατα έχουν τον δικό τους χαρακτήρα. Αποβραδύς στον Εσπερινό οι γυναίκες φέρνουν στην Εκκλησία τα πιάτα με τα κόλυβα που έχουν ετοιμάσει, μαζί με το πρόσφορο και τα ονόματα, τα οποία μνημονεύονται από τον Ιερέα στην Προσκομιδή (νωρίς στον Όρθρο), στην Θεία Λειτουργία και κατά την Ακολουθία του Μνημοσύνου μετά την Θεία Λειτουργία. Παλαιότερα, με την τέλεση του Μνημοσύνου ανάβοντανν τα κεριά, που "μελετούσαν" για τους κεκοιμημένους, ενώ στο τέλος του Μνημοσύνου, όταν μοιράζονταν τα κόλλυβα στους πιστούς λέγανε - και πολλοί το συνεχίζουν μέχρι σήμερα - "Χρόνια Πολλά", λες και απόλυσε κάποιο πανηγύρι! Ωστόσο, το πανηγύρι αυτό έχει τη δική του ατμόσφαιρα, που εντοπίζεται και περιγράφεται στην συνάντηση των ζώντων με τους κεκοιμημένους αδερφούς.

Καθώς περιγράφω αυτές τις πτυχές της θρησκευτικής συμπεριφοράς, σκέφτομαι πως χρόνο με το χρόνο, δυστυχώς, αρχίζουν να καταργούνται πολλά από αυτά τα παλαιά έθιμα. Έτσι, παλαιότερα ετοίμαζαν τα κόλλυβα όλοι μαζί στο σπίτι. Σήμερα τα δίνουν στο ζαχαροπλαστείο ή σε ειδικά εργαστήρια. Παλαιότερα, οι γυναίκες έτρεχαν με προθυμία πολύ νωρίς στην Εκκλησία, για να προλάβουν να δώσουν τα ονόματα των δικών τους στον Ιερέα για να τα μνημονεύσει στην Προσκομιδή. Σήμερα φθάνουν στην μέση της Λειτουργίας ή ακόμη και στο τέλος της, ίσα ίσα για να ακούσουν το Μνημόσυνο. Τυχαίνει δε να μην έχουν ετοιμάσει καν πιάτο με κόλλυβα και ας είναι το τεσσαρακονθήμερον μνημόσυνον της μητέρας τους! Παλαιότερα, δεν υπήρχε περίπτωση να τελεσθεί η Ακολουθία του Μνημοσύνου χωρίς να έχει προηγηθεί η Θεία Λειτουργία. Σήμερα, αρκούμαστε συχνά στην Ακολουθία του Μνημοσύνου, έστω και αν δεν έχει προηγηθεί η Θεία Λειτουργία. Την θεωρούμε περιττή σε μία τέτοια περίπτωση.

Λίγοι καταλαβαίνουμε σήμερα πως στα χαρτιά εκείνα, που δίνουμε στον ιερέα για μνημόνευση, δεν είναι αποτυπωμένα κάποια ονόματα χωρίς νόημα, αλλά Μορφές συνανθρώπων, γνωστών ή άγνωστων, που τους θυμόμαστε, τους μνημονεύουμε με συγκίνηση, καθώς τη θέση των Προσώπων αυτών διαδεχτήκαμε εμείς σήμερα κα την δική μας θα την καταλάβουν οι επίγονοί μας. Γι' αυτό και οι στιγμές της μνημονεύσεως των ονομάτων των κεκοιμημένων στην ιερά Προσκομιδή είναι πολύ σημαντικές. Μνημονεύονται όλα τα ονόματα από της συστάσεως της Ενορίας και υπάρχει ένα παράξενο συντρόφεμα στην ιερά Σύναξη των ζώντων με των κεκοιμημένων.

Τα Ψυχοσάββατα είναι ένας σιωπηλός περίπατος στο χτες. Είναι ο ιδιαίτερος χρόνος που αφιερώνουμε στην προσευχή μας για τους τεθνεώτας αδελφούς μας. Είναι η ημέρα αυτή το πανηγύρι των Κεκοιμημένων, που τους συγκαλεί όλους μαζί. Γι' αυτό καλόν είναι να τους δίνουμε την ιδιαίτερη σημασία που απαιτεί η ημέρα και να φροντίζουμε να διατηρούμε όλα εκείνα τα όμορφα έθιμα, που μάς φέρνουν πιο κοντά στις παραδόσεις μας και στους κεκοιμημένους αδερφούς μας. Ευχόμεθα ο Κύριος να αναπαύσει εν χώρα ζώντων όλες τις ψυχές των ευσεβεί τη πίστη κεκοιμημένων αδερφών μας.
Ας είναι Αιωνία τους η μνήμη!